در درس های عدل دانش آموزی به سوال هایی که در پس هر ذهنی وجود دارد، پرداخته می شود
سوال هایی درباره ی عدل خدا و چرایی اتفاق هایی که برای انسان ها می افتد، علت وجود کودک معلول، تبعیض هایی که در خلقت اتفاق افتاده، یکی ثروتمند و دیگری فقیر و بیمار، جبر و اختیار، قضا و قدر، بلایای طبیعی، آفرینش شیطان و ...
در ابتدای هر درس ابتدا سوالاتی از دانش آموزان درباره ی موضوع آن جلسه، پرسیده می شود و سپس با استفاده از پاسخ های دانش آموزان، معلم به طرح پاسخ می پردازد.
جلسه ی اول
در جلسه ی اول در رابطه با کلیات ظلم صحبت می شود، این که ظلم چیست؟ چند ظلم در دنیا بررسی شده و زشتی و تلخی آن در پیش دانش آموزان عیان می شود.
در قدم بعد، به علت و چرایی ظلم کردن افراد می پردازیم، این که به چه دلیلی، شخصی به دیگران ظلم می کند.
یکی از علت های ظلم کردن، احتیاج است، دوم، ترس از چیزی، سوم حرص و طمع، و در آخر جهل، بعد با مثال هایی ملموس، این علل بررسی می گردد.
معنای عدل هم از بچه ها پرسیده می شود، با استفاده از این روایت:
روزي امام رضا عليه السلام همراه هشت نفر از اصحابشان در حال گفتگو بودند. حضرت امر فرمودند :كه ٨ قرص نان برايشان بياورند . سپس از اصحابشان سوال فرمودند كه اگر من بخواهم به عدالت در بين شما رفتار كنم بايد اين نان ها را چگونه بين شما تقسيم كنم؟ آنها گفتند يابن رسول الله بايد به هر كدام ازما يك قرص نان بدهيد . حضرت فرمودند: خير اگر اينگونه تقسيم كنم به عدالت رفتار نكردم، بلكه به مساوات رفتار كرده ام . عدل اين است كه ببينيم هركسي به چه ميزان از نان احتياج دارد ؟ كسي كه با نصف يك قرص نان سير مي شود، همان نصف نان را بدهيم و كسي كه با يك و نصفي نان سير مي شود، همين مقدار به او بدهيم.
در ادامه بحثمان را با آیات و روایات محکم کرده و درباره ی آنها صحبت می کنیم، از معروفترین آن ها در باب عدل می توان به این دو کلام نورانی اشاره کرد:
ان الله لا یظلم الناس شیئا و لکن الناس انفسهم یظلمون، سوره یونس آیه ۴۶
خداوند به هیچ وجه به مردم ظلم نمی کند لیکن مردم خود به خویشتن ظلم می کنند.
امام صادق علیه السالم می فرمایند:
من العدل ان لا تتهمه، بحاراالنوار ۵۸/۵
عدل آن است که خدای متعال را متهم نکنی.
جلسه ی دوم
محوریت اختیار و جبر و بررسی حدود آن، دستور کار جلسه ی دوم است، این که محدوده ی اختیارات ما چگونه است؟ آیا این که با خانواده مان با بداخلاقی برخورد کنیم و یا خوش اخلاقی، دوستمان را کتک بزنیم یا به او محبت کنیم، به فقرا کمک کنیم و یا بی اعتنا رد شویم؟
و ایا فرزند خانواده ی خلافکار، مجبور است که در آینده خلافکار شود، و یا این که می تواند راه درست در پیش بگیرد؟
مجازات مجرم در جوامع انسانی چگونه است؟ آیا اگر بگوید شیطان گولم زد، از او پذیرفته شده و تبرئه می شود؟
>فمن یعمل مثقال ذرة خیراً یره و من یعمل مثقال ذرة شراً یره<
جلسه ی سوم
مفهوم فعل جبري و نقد مكتب جبر
گروهي اعتقاد دارند تمام اعمال و رفتار هاي انسان با اراده تكويني خداوند انجام می شود و بشر ناخواسته بر همان راهي مي رود كه خداوند خواسته است و در حقيقت، هـيچ گونه اراده و اختياري از خود ندارند. آنها مثال عروسك خيمه شب بازي را مي زنند! و با اين افكار باطل، مسئول تمام اعمال زشت و قبيح انسان را تنها خداوند می دانند!
پرسش اصلي جبر و اختيار اين است: آيا انسان در بخشي از افعال خود داراي قدرت و اختيار است، يا اينكه همه افعال او بصورت جبري انجام مي گيرد؟
البته ما در بعضي امور مجبوريم، مثل تولد و شكل و شمايل، بيماري هايي كه بر ما عارض مي شود، مرگ و زمان مرگمان، پدرو مادرمان، كشوري كه متولد مي شويم، تپش قلبمان و رنگ مويمان، جنسيت مان، اما در بسیاری امور آزادی داریم.
در ادامه ی بحث این جلسه عالم تكوين و عالم تشريع توضیح داده می شود، عالم تكوين همين عالم خلقت خداوند است. براي خلقت آسمان و زمين و .. از ما نظري نخواستند و اختيار ما هيچ نقشي در اين عالم ندارد ولي ما ميتوانيم در اين عالم تاثير گذار باشيم.
عالم تشريع، كه از شرع مي آيد يك سر آن خداي متعال و يك سر آن اراده و اختيار انسان است. از يك طرف خداي متعال دين خودش را قرار داده كه دين مجموعه اي از اوامر و نواهي و حلال و حرام هاي خداي متعال است و از طرفي ديگر در مقابلش به من بنده اختيار و حريت و آزادي و اختيار داده كه مي توانم اطاعت بكنم يا نكنم.
در پایان هم پيامدهاي نادرست اعتقاد به جبر، مانند بيهودگي قوانين بشري و دستورات دين و بطلان شرايع و اديان آورده می شود.
جلسه ی چهارم
تبعیض و تفاوت های در خلقت
به نظر شما آنچه که ما در خلقت خدا مشاهده می کنیم تفاوت است یا تبعیض؟
در بین انسان ها اختلافات زیادی وجود دارد؛بعضی زشت هستند، بعضی زیبا، بعضی بلند قد، بعضی کوتاه قد، بعضی ثروتمند و بعضی فقیر،عده ای فرزندان تیزهوش دارند و عده ای فرزندان کند ذهن یا حتی عقب مانده ذهنی و
.....
آیا این تفاوت است یا تبعیض؟
در تبعیض ظلم وجود دارد چون حق کسی پایمال شده ولی در تفاوت ها ظلمی وجود ندارد؛به کسی ظلم نشده چون حقی وجود نداشته که بخواهد پایمال شود .
خداوند ما را خلق کرده و نعمت های بسیاری را به هر کدام از ما انسان ها عطا کرده و در این تفاوت هایی که قائل شده به فردی ظلم نکرده به دلیل اینکه تمامی تفاوت ها از روی حکمت است .
* حالا سوال پیش می آید که حکمت این تفاوت های در خلقت در چیست؟
جلسه ی پنجم
تبعیض و تفاوت های در خلقت
به نظر شما آنچه که ما در خلقت خدا مشاهده می کنیم تفاوت است یا تبعیض؟
در بین انسان ها اختلافات زیادی وجود دارد؛بعضی زشت هستند، بعضی زیبا، بعضی بلند قد، بعضی کوتاه قد، بعضی ثروتمند و بعضی فقیر،عده ای فرزندان تیزهوش دارند و عده ای فرزندان کند ذهن یا حتی عقب مانده ذهنی و
.....
آیا این تفاوت است یا تبعیض؟
در تبعیض ظلم وجود دارد چون حق کسی پایمال شده ولی در تفاوت ها ظلمی وجود ندارد؛به کسی ظلم نشده چون حقی وجود نداشته که بخواهد پایمال شود .
خداوند ما را خلق کرده و نعمت های بسیاری را به هر کدام از ما انسان ها عطا کرده و در این تفاوت هایی که قائل شده به فردی ظلم نکرده به دلیل اینکه تمامی تفاوت ها از روی حکمت است .
* حالا سوال پیش می آید که حکمت این تفاوت های در خلقت در چیست؟
جلسه ی ششم
تبعیض و تفاوت های در خلقت
به نظر شما آنچه که ما در خلقت خدا مشاهده می کنیم تفاوت است یا تبعیض؟
در بین انسان ها اختلافات زیادی وجود دارد؛بعضی زشت هستند، بعضی زیبا، بعضی بلند قد، بعضی کوتاه قد، بعضی ثروتمند و بعضی فقیر،عده ای فرزندان تیزهوش دارند و عده ای فرزندان کند ذهن یا حتی عقب مانده ذهنی و
.....
آیا این تفاوت است یا تبعیض؟
در تبعیض ظلم وجود دارد چون حق کسی پایمال شده ولی در تفاوت ها ظلمی وجود ندارد؛به کسی ظلم نشده چون حقی وجود نداشته که بخواهد پایمال شود .
خداوند ما را خلق کرده و نعمت های بسیاری را به هر کدام از ما انسان ها عطا کرده و در این تفاوت هایی که قائل شده به فردی ظلم نکرده به دلیل اینکه تمامی تفاوت ها از روی حکمت است .
* حالا سوال پیش می آید که حکمت این تفاوت های در خلقت در چیست؟
جلسه ی هفتم
آيا هدايت و يا ضلالت مردم به دست خداوند است؟
هدايت اللهي ، دوگونه است :
هدايت عام و هدايت خاص
خداي قادر متعال براي هدايت عام انسان ها ، در درجه نخست به آنها عقل را - كه حجت درون است-عطا كرده و در درجه دوم با فرستادن پيامبران كه به وسيله آنان راه هاي هدايت و ضلالت و راه حقّ و باطل را به همه نشان داده است.
منظور از هدايت خاص خداي متعال اولاً تداوم هدايت قبلي و ثانياً برخورداري از هدايت جديدتر و مراحل بالاتر معرفت است . اين مرحله از هدايت ، پاداش مومنان نيكوكار به حساب ميايد.
جلسه ی هشتم
اطفال و بي گناهان در بلاياي طبيعي چه گناهي دارند ؟
در باب عدل الهي به سوال ديگري درباره شرور و بلايا ميپردازيم . شرور و بلايا از جانب كيست ؟
وقتي آفات و بلاياي دسته جمعه بر قومي فرود مي آيد ، چرا همه افراد، حتي اطفال و بي گناهان را نيز دربرميگيرد ؟آيا اين با عدل خداي متعال منافات ندارد ؟
در قرآن به اين دو معنا در آيه ٢١٦ سوره بقره اشاره شده :
عَسَي أَنْ تَكرَهوا شَيْئَاً وَ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَعَسَي أَنْ تُحِبُّوا شَيْئَاً وَ هُوَ شَرٌّلََّكُمْوَاللهُ يَعْلَمُ وَأَنتُمْ لا تَعلَمونَ.
چه بسا چيزي را خوش نداشته باشيد ، حال آنكه براي شما خير است وچه بسا چيزي را دوست داشته باشيد ، حال آنكه براي شما شر است و خدا ميداند و شما نميدانيد .
جلسه ی نهم
قضا و قدر و ارتباط آن با عدل خداي متعال :
مسئله قضا و قدر كه گاه با تعابيري چون سرنوشت و قسمت از آن ياد ميشود از مسائل مهم و پيچيده كلامي است .
پرسش اصلي اين است كه اگر خداوند، همه چيز- و از جمله افعال انسان ها - را مقدر كرده است، و به اين تقدير حكم و قضا نموده است ، آيا در اين صورت جايي براي اختيار باقي ميماند يا خير ؟
واساساً چگونه ميتوان ميان تقدير و اختيار جمع كرد؟
در فعل فاعل مختار اين موارد وجود دارد :
- ١ مشيت ٢ - اراده ٣ - قدر ٤ - قضا ٥ – امضا
اقسام قضا و قدر :
قدر و قضاي الهي ، وقتي درباره افعال اختياري انسان مطرح ميشود ، هم به معناي تشريعي بكار ميرود و هم به معناي تكويني . بنابراين چهار مسئله ي قابل بررسي وجوددارد : قدر تشريعي ، قضاي تشريعي ، قدر تكويني ،قضاي تكويني
جلسه ی دهم
قضا و قدر و ارتباط آن با عدل خداي متعال :
مسئله قضا و قدر كه گاه با تعابيري چون سرنوشت و قسمت از آن ياد ميشود از مسائل مهم و پيچيده كلامي است .
پرسش اصلي اين است كه اگر خداوند، همه چيز- و از جمله افعال انسان ها - را مقدر كرده است، و به اين تقدير حكم و قضا نموده است ، آيا در اين صورت جايي براي اختيار باقي ميماند يا خير ؟
واساساً چگونه ميتوان ميان تقدير و اختيار جمع كرد؟
در فعل فاعل مختار اين موارد وجود دارد :
- ١ مشيت ٢ - اراده ٣ - قدر ٤ - قضا ٥ – امضا
اقسام قضا و قدر :
قدر و قضاي الهي ، وقتي درباره افعال اختياري انسان مطرح ميشود ، هم به معناي تشريعي بكار ميرود و هم به معناي تكويني . بنابراين چهار مسئله ي قابل بررسي وجوددارد : قدر تشريعي ، قضاي تشريعي ، قدر تكويني ،قضاي تكويني
جلسه ی یازدهم
بداء یكي از آموزه هاي مهم اسلامي است كه عقيده به آن نقش موثري در خداشناسي و پيامبر شناسي ، امام شناسي و انسان شناسي دارد و آیات قرآن كریم و احادیث نقل شده در كتاب هاي شيعه و سني به روشني بر آن دلالت دارند. با وجود این، برخي به انكار بداء پرداخته اند از آن جهت كه مفهوم بداء را به درستي درك نكرده اند و پنداشته اند كه بداء با علم خداي متعال در تعارض است.
* مفهوم بداء *: بداء عبارت است از تغيير در قضاو قدر غير حتمي .
امام باقر عليه السلام ميفرمایند :
مِنَ الْاُمُورِ اُمُورٌ مَحْتومَةٌ كائِنَةٌ لامَحالَةَ. وَمِنَ الْاُمُورِ اَمْرٌ مَوْقُوفَةٌ عِنْدَاللهِ یُقَدِّمُ فيها ما یَشاءُ وَیَمْحُوما یَشاءُ وَیُثْبِتُ مِنْها مَا یَشاءُ .
برخي امور حتمي اند كه ناگزیر موجود خواهند شد برخي امور دیگر، درنزد خدا موقوفند كه خدا با مشيت خود ، برخي ازاین امور را مقدم ميكند و برخي دیگر را ازبين ميبرد و برخي دیگر را ازبين مي برد و برخي دیگر را محكم ميدارد و موجود ميسازد.
جلسه ی دوازدهم
آیا عقوبت انسانهایی که در زیر سایه پدر و مادر دزد یا قاچاقچی رشد کرده و دزد و قاچاقچی شدند ظلم نیست؟
هدایت و گمراهی افراد به خانواده و اجتماع بستگی دارد. کسانی که در خانواده مذهبی و خانواده های مومن به دنیا می آیند باورمند و متدین می شوند ، ولی افرادی که در خانواده ی بی بندوبار به دنیا می آیند یا گمراه میگردند و امکان هدایت برایشان وجود ندارد؟
جلسه ی سیزدهم
چرا سلب نعمت؟
اگر خداوند در حق بندگان ستم نمی کند ، چرا برخی نعمت هایی که خود عطا کرده پس می گیرد؟ آیا سلب نعمت از بندگان ظلم نیست؟
ظهر الفساد فی البر و البحر بما کسبت ایدی الناس<< روم/ ۴۱
در نتیجه ی کارهایی که مردم کرده اند ، فساد و تباهی در خشکی و دریا آشکار شد
برخی اتفاق ها که ظاهرا سلب نعمت است، در اثر کارهای خود مردم است، مثلا بر اثر آلوده کردن آب ها و ریختن زباله در آن، مردم منطقه ای مسموم می شوند!
برخی در اثر گناهان است
به فرموده صادق آل محمد :
ما انعم الله علی عبد نعمة فسلبها ایاه حتی یذنب ذنبا یستحق بذلک السلب. )الکافی ۲ /۲۷۴
خداوند نعمتی را که به بنده ای داده از او نمی گیرد تا زمانی که گناهی مرتکب شود که به سبب آن سزاوار سلب آن نعمت شود.
در قرآن خداوند متعال می فرماید :
وَلَوْ أَنَ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُوا وَاتَقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَیْهِمْ بَرَکَاتٍ مِنَ السَمَاءِ وَالْأَرْضِ وَلَ کِٰنْ کَذَبُوا فَأَخَذْنَاهُمْ بِمَا کَانُوا یَکْسِبُونَ اعراف/ ۹۶
و چنانچه مردم شهر و دیارها همه ایمان آورده و پرهیزکار میشدند همانا ما درهای برکاتی از آسمان و زمین را بر روی آنها میگشودیم و لیکن )چون آیات و پیغمبران ما را( تکذیب کردند ما هم آنان را سخت به کیفر کردار زشتشان رسانیدیم .
