هدایت خدای متعال
در آيه ي يَهدي مَن يَشاء و يُضِل مَن يَشاء خداي متعال ضلالت و هدايت را به خودش منسوب كرده، اين مطلب چگونه با عدل خدا سازگار است؟
در پاسخ بايد گفت كه اساساً هدايت الهي به دو گونه است :
يكي هدايت عام و يكي هدايت خاص.
*الف*. هدايت عام خداوند در درجه نخست با اعطاي عقل - كه حجت درون- است صورت ميگيرد . انسانها با نور عقلي كه خداي متعال به آنها عطا كرده ميتوانند تا حدي خوبيها و بديها را از هم تشخيص بدهند ، به عنوان مثال راستگويي و امانتداري در همه جاي دنيا پسنديده ولي دروغگويي و خيانت در امانت ناپسند و قبيح است .
ودر درجه دوم هدايت عام پروردگار با فرستادن پيامبران صورت ميپذيرد كه بوسيله آنان راههاي هدايت و ضلالت وراه حق و باطل را به همه نشان داده است . در اين مرحله از سوي خدا اضلال و گمراهي نيست.
چنان كه خداي متعال ميفرمايد:
إِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَإِمَّا كَفُورًا
ما راه را به انسان نشان داديم او خود يا سپاسگزار يا ناسپاس خواهد بود.
(آيه ي ٣/ انسان)
*ب*. انسانها پس از مرحله ي هدايت اوليه ، با اختيار خود، يا دعوت و هدايت الهيه را ميپذيرند يا رد ميكنند وبا انجام اعمال نيك يا بد ، مستحق بهره مندي يا محروميت از هدايت خاص**الهي ميشوند .
منظور از هدايت خاص، اولاً تداوم هدايت قبلي وثانياً برخورداري از هدايت جديدتر ومراحل بالاتر معرفت است . اين مرحله از هدايت، پاداش مؤمنان نيكوكار به حساب مي آيد .
هر كس پارسايي پيشه كند، مشمول هدايت خاص خداوندي مي گردد و سعادتمند ميشود . ولي كساني كه هدايت اوليه و عامّ حق تعالي را ناديده گيرند ،خداي متعال - اگر بخواهد عدالت خويش را بنماياند - آنان را به حال خود رها ميكندتا در گناه و گمراهي غرق شوند . بديهي است در آن صورت نسبت به آنها هيچ گونه ظلمي صورت نگرفته است . اضلال خدا در اين مرحله بوده وبه معناي ظهور عدل الهي وعقوبت مجرمان است كه در قالب رها كردن آنان به حال خويش صورت ميگيرد .
اين ثواب و عقاب كه در مقابل شكر نعمت هدايت يا كفران آن صورت ميپذيرد ، مصداق بارز اين كلام خداست :
وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ ۖ وَلَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِي لَشَدِيدٌ.
و (همچنین به خاطر بیاورید) هنگامی را که پروردگارتان اعلام داشت: «اگر شکرگزاری کنید، (نعمت خود را) بر شما خواهم افزود؛ و اگر ناسپاسی کنید، مجازاتم شدید است!»
(آيه ي ٧/ ابراهيم )
بنابراين اضلال الهي تنها نصيب ظالمان و فاسقان ميشود واين اضلال و گمراهي ودور افتادن از راه، تنها به جهت اعمال زشت خودشان است كه با اختيار خود انجام داده اند وبدليل اين كه اصرار وپافشاري بر گناه و معاصي دارند خداي متعال قلب هاي آنان را كور و نابينا ميسازد .
خداي متعال ميفرمايد:
يُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَفِي الْآخِرَةِ ۖ وَيُضِلُّ اللَّهُ الظَّالِمِينَ ۚ وَيَفْعَلُ اللَّهُ مَا يَشَاءُ.
خداوند کسانی را که ایمان آوردند، به خاطر گفتار و اعتقاد ثابتشان، استوار می‌دارد؛ هم در این جهان، و هم در سرای دیگر! و ستمگران را گمراه می‌سازد، (و لطف خود را از آنها برمی‌گیرد)؛ خداوند هر کار را بخواهد (و مصلحت بداند) انجام می‌دهد!
( آيه ي ٢٧/ ابراهيم )
اين آيات مؤيّد همان سخن است كه اضلال خدا ، از مقوله ي عقوبت الهي است وجز عكس العمل كفر وظلم و فسق خطاكاران نيست.
