آيا خداي متعال از قبل اعمال مارا تقدير كرده وما به انجام آنها مجبوريم؟
آيا شما هم مانند كساني هستيد كه با استناد به اين آيه قرآن كه خداوند فرموده : هـيچ برگي از درخت نمي افتد مگر آنكه خدااز آن آگاه است.معتقدند كه همه مقدرات ما از پيش تعيين شده است وماهم مجبوريم كه هرآنچه كه مقدر شده انجام بدهيم و اختياري از خود نداريم ؟
اعتقاد به جبر در طول تاريخ وجود داشته ودلايل آنها بر اين اعتقاد شامل:
١- اراده خداي متعال
٢- علم خداي متعال
جبريون معتقدند هـيچ چيز در جهان اتفاق نميافتدمگر آنكه خدا آن را اراده كرده باشد،حتما اعمال ما هم با اراده خداوند تحقق يافته است .
وهمچنين معتقدندهر فعلي در جهان واقع ميشود از علم خدا خارج نيست و خدا همه چيز را ميداند.پس اگر اكنون عملي انجام ميدهيم ، خداونداز قبل آن را ميدانسته است ولذا نميتوانيم آن كار را انجام ندهيم ، زيرا در غير اين صورت خلاف علم خدا اتفاق ميافتدواين ممكن نيست پس ما در اعمالمان مجبوريم .
در پاسخ به تفكرجبري گري بايد متذكرشويم كه اراده خداوند به دوگونه است :
١- اراده تكويني خداي متعال
در آفرينش موارد بسياري وجود دارد كه صرفاً براساس اراده خداي متعال پديد مي آيندوبشر در اين موارد هـيچ نقشي ندارد . اينگونه اراده خداي متعال را اراده تكويني مي نامند.
خداي متعال در قرآن مي فرمايد:
اِذا اَرادَ شَيئًا اَنْ يَقوُلَ لَهُ كُنْ فَيَكوُنُ.
چون پديد آمدن چيزي را اراده كند، فقط به آن ميگويد : باش ، پس بي درنگ موجود ميشود.
(سوره يس /آيه ٨٢)
واين آيه اشاره به اراده تكويني خداي قادر متعال دارد.
مثلا چگونگي آسمانها و زمين و اينكه تابستان گرم باشد و زمستان سردو شكل و شمايل و چهره ظاهري ما و همين طور اينكه پدرو مادر ما چه كساني باشند و...به انتخاب ما نبوده وچون ما در اين امور نقشي نداشتيم در اين رابطه مورد بازخواست هم قرار نميگيريم .
٢- اراده تشريعي
اراده تشريعي خدا به امرونهي خداي متعال گفته ميشود، خداي سبحان به يكسري كارهامارا امر كرده وبراي انجام آنها به ما پاداش ميدهد و همچنين از يكسري كارها مارا نهي فرموده و چنانچه مرتكب شويم در صورت توبه نكردن ،عذاب ميكند.
ودر اين ميان به ما اختيار عمل داده .درست است كه خدا دينش را كه مجموعه اي از اوامر و نواهي است برايمان فرستاده ولي به ما اختيار عمل وقدرت انتخاب هم داده .
خداي سبحان در قرآن فرموده :
وَقَضي رَبُّكَ اَلّٰا تَعْبُدُوا اِلّٰااَيّٰاهُ وَ بِالْوٰالِدَيْنِ اِحْسٰانًا.
وپروردگارت فرمان قاطع داده است كه جز اورا نپرستيدوبه پدر ومادر نيكي كنيد.
(سوره اسراء/ آيه ٢٣)
خداي متعال در اين آيه به بندگانش امر كرده كه تنها اورا بپرستند وبه پدرو مادر خود نيكي كنند .
آيا همه انسانها از خداي متعال اطاعت كرده و تنها اورا ميپرستند؟ آيا تمامي بندگان به پدرو مادر خود نيكي ميكنند؟
مشاهدات ما خلاف اين را نشان ميدهد ،چه بسيار انسانهايي كه بت و خورشيد و ماه وگاو و ...پرستيده و هم اكنون نيز ميپرستندوچه بسيار انسانهايي كه نه تنها به والدين خود نيكي نكردند بلكه دستشان به خون آنها آغشته شد.
بنابراين ما اختيار داريم ميتوانيم اطاعت كنيم ويا سرپيچي كنيم ، خدا هم مارا مجبور به اطاعت نميكند زيرا اين دنيا محل آزمايش و امتحان است .
بنابراين در آنچه كه درحيطه اختيار ما نيست مانند آفرينش اين جهان بازخواست نميشويم وفقط در مورد اعمالي بازخواست ميشويم كه در مورد آنها كاملا اختيار عمل داريم .
درپاسخ به دليل دوم جبريون كه علم خداست بايد بگوييم بله درست است ،خدا ميداند كه ما چه اعمالي تا لحظه آخر عمرمان انجام خواهيم داد ولي علم خدا به فعل اختياري ماست ، يعني اينكه خداوند ميداند ما با اختيار خودمان چه اعمالي را انجام خواهيم داد.مثلا من با اختيار خودم چه رشته تحصيلي را انتخاب خواهم كرد ويا مقيد به احكام الهي خواهم بود يا خير و....
بنابراين جبري وجود ندارد ،به اين نكته بايد توجه داشته باشيد كه علم خدا به فعل اختياري ما،علت انجام فعل ما نيست واز طرفي ماكه نميدانيم علم خدا برچه چيزي قرار گرفته .
به عنوان مثال مادرها با توجه به تجربه خود به خوبي ميدانندكه هم اكنون هركدام از فرزندانشان در مقابل درخواست مادر چه واكنشي نشان خواهند داد ،ولي هيچ عقل سليمي اين را نميپذيرد كه علم مادر به نحوه واكنش فرزندان ،علت آن نوع عملكردهركدام از فرزندان است بلكه نحوه عملكرد هر كدامشان به خواست و اختيار خودشان است.
از طرفي وجود دستگاههاي قضايي نشانه آن است كه تمامي انسانها ،خويشتن را مسئول اعمال خويش ميدانندواگر واقعا خود را مجبور ميدانستندنمي بايست به پذيرش آراي محاكم قضايي تن ميدادندو جاداشت كه عقلاي عالم ، پيوسته در مخالفت با مجازات مجرمان سخن برانند وآن را عملي خلاف حق بدانند.
